Điện Hòn Chén – Di sản linh thiêng chứa nhiều giai thoại bí ẩn

Nếu đã được đến với Huế một lần thì bạn chắc hẳn sẽ thấy người dân xứ Huế thờ cúng rất nhiều. Khi nhắc đến Huế thì không thể không nhắc đến những nơi linh thiêng, một trong những nơi đó chính là Điện Hòn Chén.

Điện Hòn Chén là chốn linh thiêng có vị trí quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân xứ Huế. Đây cũng là ngôi điện duy nhất ở Huế có sự kết hợp giữa nghi thức cung đình và tín ngưỡng dân gian một cách hài hòa, đặc sắc.

Cùng Nhà hàng Cồn Tộc khám phá những điều thú vị xung quanh Điện Hòn Chén nhé!

>>> Xem thêm: Các địa điểm du lịch khi tới Huế

Giới thiệu về điện Hòn Chén Huế

Điện Hòn Chén tọa lạc trên núi Ngọc Trản, thuộc làng Ngọc Hồ, phường Hương Hồ, thành phố Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế. Núi Ngọc Trản xưa có tên là Hương Uyển Sơn, sau mới đổi tên là Ngọc Trản (có nghĩa là chén ngọc), dân gian vẫn quen gọi là Hòn Chén vì nó có liên quan đến giai thoại về vua Minh Mạng đánh rơi chén ngọc.

Giai thoại

Trong quần thể di tích cố đô Huế, có lẽ điện Hòn Chén gắn với nhiều giai thoại nhất. Dân gian còn lưu truyền rằng điện Hòn Chén xưa có tên là Hoàn Chén với ý nghĩa “trả lại chén ngọc“, vì vua Minh Mạng trong một lần lên đây đã đánh rơi một chén ngọc xuống dòng sông Hương, tưởng không cách gì lấy lại được thì bỗng nhiên một con rùa to bằng chiếc chiếu nổi lên ngậm chén ngọc trả lại cho nhà vua. Song, trong các văn bằng sắc phong chính thức của các vua Nguyễn, thì ngôi điện vẫn xuất hiện với tên chính thức “Ngọc Trản Sơn Từ” (đền thờ ở núi Ngọc Trản). Đến thời Đồng Khánh (1886-1888), ngôi điện mới được đổi tên là Huệ Nam Điện (ý là mang lại ân huệ cho vua nước Nam) và cũng gắn với nhiều giai thoại khác nữa. Qua bao nhiêu năm tháng gắn với bao truyền thuyết, dân gian vẫn gọi điện là Điện Hòn Chén hay Điện Hoàn Chén đều đúng.

Lịch sử của Điện Hòn Chén

Từ năm 1883 đến năm 1885, vì gặp một giai đoạn éo le của lịch sử triều Nguyễn, vua Đồng Khánh chờ đợi mãi vẫn chưa được lên nối ngôi cha nuôi là vua Tự Đức. Ông nhờ mẹ là bà Kiên Thái Vương lên đền Ngọc Trản cầu đảo và hỏi Thánh Mẫu Thiên Y A Na xem mình có làm vua được không. Mẫu cho biết ông sẽ toại nguyện.

Bởi vậy, sau khi tức vị, năm 1886, vua Đồng Khánh liền cho xây lại đền này một cách khang trang, làm thêm nhiều đồ tự khí để thờ, và đổi tên ngôi đền là Huệ Nam Điện để tỏ lòng biết ơn Thánh Mẫu. Huệ Nam nghĩa là ban ân huệ cho nước Nam, vua Nam. Có một điều kỳ lạ, chính vua Đồng Khánh đưa cuộc lễ hằng năm tại đây vào hàng quốc lễ và tự nhận mình là đồ đệ của Thánh Mẫu, mặc dù nhà vua chỉ gọi thánh mẫu bằng “Chị“. Theo nguyên tắc xưa, ông vua nào cũng đứng trên các thánh thần trong cả nước, nhưng ở đây vua Đồng Khánh lại hạ mình xuống làm “em” của Mẫu. Hiện nay trong đền vẫn còn thờ vài bức tranh ảnh của chính nhà vua được treo ở đây.

Kiến trúc bên trong điện Hòn Chén tại Huế

Ngày nay, điện Hòn Chén được nhiều người biết đến không phải vì đó là một di tích tôn giáo cho bằng đó là một di tích kiến trúc phong cảnh. Công trình kiến trúc tôn giáo ấy đã được người xưa lồng vào trong một cảnh thơ mộng hữu tình của núi sông xứ Huế.

Tại đây, du khách sẽ được tận mắt chiêm ngưỡng 10 công trình kiến trúc lớn nhỏ khác nhau cùng đặt trên lưng chừng núi Ngọc Trản. Những hệ thống bậc cấp chạy từ đền cao xuống tận bến nước trong xanh. Mặt sông phẳng lặng như gương, được dùng cho toàn cảnh thiên nhiên và kiến trúc nghiêng mình soi bóng. Dù thuyền cập bến, đứng nhìn lên, khách dễ tưởng mình đang lạc vào chốn thần tiên.

Mặt bằng kiến trúc của toàn bộ ngôi đền không rộng, gồm điện thờ chính là Minh Kính Đài nằm ở giữa, mặt hướng ra sông; bên phải là Nhà Quan Cư, Trinh Cát Viện, Chùa Thánh; bên trái là Dinh Ngũ Vị Thánh Bà; bàn thờ Các Quan, động thờ ông Hạ Ban (tức ông Hổ – con cọp),Am Ngoại Cảnh. Dưới bờ sông, cuối đường bên trái là Am Thủy Phủ. Trên mặt bằng kiến trúc ấy, còn có một số bệ thờ và am nhỏ khác nằm rải rác đó đây, như Am Cô Ngọc Lan, Am Trung Thiên…

Minh Kính Đài được xây dựng năm 1886 dưới thời vua Đồng Khánh với mặt bằng 15mx17m, nó được chia làm 3 cung (theo thứ tự từ cao xuống thấp và từ sau đến trước căn cứ vào chức năng thờ phụng).

• Minh Kính Cao Đài Đệ Nhất Cung, còn gọi là Thượng Cung hay Thượng Điện, chia làm 2 tầng. Tầng trên thờ Thánh Mẫu Thiên Y A Na, Thánh mẫu Vân Hương, ảnh vua Đồng Khánh và một số thần thánh cao cấp khác trong tôn giáo; tầng dưới dùng làm chỗ tiếp khách và nơi ở của người thủ từ…
• Minh Kính Trung Đài Đệ Nhị Cung, còn gọi là Cung Hội Đồng, giữa xây bệ thờ cao và lớn, cung này thờ hàng chục tượng thần thánh khác nhau, có cả tượng Phật nữa, và dùng làm nơi thiết trí các đồ thờ dùng để rước sắc trong những dịp lễ lớn: Võng Cung Nghinh Mẫu, Phụng Liễn, Long Đình.
• Minh Kính Tiểu Đài Đệ Tam Cung, còn gọi là Tiền Điện – nơi có xây một hương án lớn, hai bên đặt trống chuông, là chỗ cử hành tế lễ. Nơi đứng cúng lạy của khách hành hương còn được nới rộng thêm bằng một mái hiên và cái sân ở mặt trước tòa nhà.

Trên bờ nóc quyết của Minh Kính đài cũng như các công trình kiến trúc khác ở chung quanh, hình ảnh con phụng được dùng nhiều để trang trí, vì con phụng tượng trưng cho đàn bà, ở đây là các nữ thần. Nó cũng được dùng để trang trí rất nhiều trên các đồ tự khí.

Phần lớn các đồ thờ quý báu ở Minh Kính Đài đều ghi rõ là làm ra dưới thời vua Đồng Khánh. Nhìn chung thì thấy trang hoàng rất bề bộn, nhưng có nhiều thứ lạ mắt đối với người xem.

Các hoạt động tham quan điện Hòn Chén

Lễ hội Điện Hòn Chén

Điện Hòn Chén thờ Thánh mẫu Thiên Y A Na, từ thế kỷ 16, hàng năm cử hành lễ hội vào hai kỳ: tháng ba và tháng bảy.

Tại Huế, Thánh Mẫu được thờ tại điện Hòn Chén, làng Hải Cát, huyện Hương Trà. Nghi lễ tại Điện Hòn Chén rất long trọng. Dân làng tổ chức tế tại đình, trước ngày chánh tế có lễ nghinh thần để rước tất cả các vị thần trong làng về đình. Đám rước Thiên Y A Na Thánh Mẫu từ Huệ Nam đến đình làng Hải Cát tổ chức trọng thể hơn cả.

Tham quan và chụp ảnh lưu niệm ở các công trình nhỏ bên trong điện Hòn Chén

Đến với điện Hòn Chén, chính không gian kiến trúc, văn hóa – lịch sử nơi đây sẽ là địa điểm độc đáo cho du khách tha hồ tham quan chụp ảnh, sống ảo. 

Lắng nghe sự tích điện Hòn Chén ở Huế

• Giai thoại về nữ thần Ponagar 

Nhiều du khách thắc mắc điện Hòn Chén thờ ai, thật ra nơi đây từ lâu đã là nơi thờ tự vị thần nữ quan trọng trong tín ngưỡng người Chăm: Nữ Thần Mẹ xứ sở Ponagar. Tương truyền, nữ thần là con gái Ngọc Hoàng được phái xuống để tạo ra đất mẹ, dạy loài người trồng trọt hoa màu, cây cối, đặc biệt là các loại cây gỗ trầm quý. 

Về sau, công chúa Liễu Hạnh cũng được đưa vào thờ tự bên trong điện. Sau đó là Quan Công, Phật và các vị thần linh khác. Ngày nay, điện Hòn Chén được coi là di tích tâm linh của người Chăm, được người Việt tiếp nhận và phát huy tạo thành nơi thờ Thánh mẫu. Đến đây, du khách có thể khám phá được nét tín ngưỡng độc đáo pha trộn của văn hóa dân tộc Chăm với bản sắc tinh thần của người Việt.

• Giai thoại vua Thiệu Trị 

Dân gian cũng tương truyền vua Thiệu Trị xây dựng làng ở gần điện Hòn Chén. Khi vua và cung phi cùng du ngoạn trên dòng sông Hương để đến thăm làng, một hoàng phi đã lỡ tay làm rơi chiếc ống nhỏ bằng vàng ngay vực nước sâu.

Tiếc của nên bà đã xin vua khấn Thánh Mẫu Thiên Y A Na cho tìm lại đồ vật. Ban đầu vua ngờ vực không tin nhưng vẫn chiều ý làm theo, bất ngờ chiếc ống nổi lên mặt nước. Thấy linh thiêng, nhà vua liền ra lệnh sửa sang lại điện Hòn Chén nhưng chưa kịp hoàn thành tâm nguyện thì đã băng hà.

• Truyền thuyết về chiếc chén ngọc của vua Minh Mạng

Đây là giai thoại huyền bí được nhiều người biết nhất về điện Hòn Chén. Dân gian còn truyền tai nhau rằng điện Hòn Chén có tên gốc là “Hoàn Chén” với ý nghĩa “trả lại chén ngọc”. Bởi xưa kia vua Minh Mạng trong một lần lên đây đã đánh rơi một chén ngọc xuống dòng Hương, tưởng không có cách gì lấy lại được thì bỗng nhiên một con rùa to bằng chiếc chiếu nổi lên ngậm chén ngọc gửi trả lại cho nhà vua.

>>> Xem thêm: Nơi lưu trú khi tới Huế